Ecologisch beheer

Effecten van een schaapskudde bij het beheer van natuurlijk groen.

Bij het ontwikkelen van soortenrijke schraalgraslanden en natuurlijke parken kan een schaapskudde een grote meerwaarde hebben. De bodem kan verschraald worden. Door de “heerdgang” van de kudde langs verschillende terreinen komt een proces van verspreiding van zaden op gang. In parken verdwijnen de harde grenzen tussen grasland, ruigte en sloten, eventueel plantsoen en bos. Niet alleen het gras wordt begraasd maar tot op zekere hoogte ook de bosranden en bosschages waarbij zich mooie zomen kunnen ontwikkelen.

Langs waterkanten kunnen mooie overgangen ontstaan tussen grasland en oevervegetaties. De oevers zullen minder verruigen.

De verschraling van de bodem door de begrazing laat zich als volgt verklaren. Op de eerste plaats wordt plantaardige biomassa omgezet in dierlijke biomassa. Daarnaast worden, in planten gebonden nutriënten,  omgezet in vluchtige en oplosbare verbindingen die uitspoelen en vervliegen. Tenslotte stimuleren de uitwerpselen op de bodem een proces van mineralisatie van de strooisellaag en organische stof in de bodem.

Al naar gelang de productiviteit van de (grasland)vegetatie bezoekt de kudde het terrein een aantal malen per jaar en gaan er zich allerlei nieuwe processen voordoen. Begrazing is een selectief proces in tegenstelling tot maaien. Met name in het voorjaar, als de groeiomstandigheden het best zijn, eten de schapen de dan voedzame grassen selectief weg. Kruiden en bloemen profiteren hiervan.

Microreliëf kan ontstaan door bodemleven en wordt niet teniet gedaan door maaimessen tijdens maaiwerkzaamheden. Ronkende dieselmotoren behoren tot het verleden. Hier en daar ontstaan ook opengetrapte plekken door betreding. Deze vormen een uitstekende plek voor kieming.

Door het huidige maaibeheer zijn veel typische hooilandsoorten ontstaan. Met de nieuwe aanpak, zullen ook soorten die meerdere seizoenen nodig hebben voor een normale ontwikkeling, een kans krijgen. Daarbij kan gedacht worden aan rozetvormers die het eerste jaar een rozet vormen en het tweede jaar bloeien.

Uitgebloeide planten en ruigtes blijven deels staan. Dit heeft weer een duidelijke meerwaarde voor met name insecten wat betreft voortplanting en overwintering.

Hier en daar zal ook nieuwe opslag van bomen en struiken mogelijk zijn. Met name de planten die verdedigingsstrategieën (stekels, bitter smaak) hebben tegen begrazing zullen een kans krijgen. Daarvan kan ook de avifauna profiteren.

Het rondtrekken en hoeden van de schapen heeft vele voordelen. Op de eerste plaats kan men de kudde precies daar brengen waar dat nodig is. Bovendien legt een trekkende kudde ecologische verbanden. Onderzoek heeft aangetoond dat dispersie van genetisch materiaal door de schapen plaats vindt over grote afstanden. In de vacht, de uitwerpselen en tussen de hoeven worden niet alleen zaden en sporen verspreid maar ook eitjes, insecten, slakken en spinnen. Zaden kunnen in de vacht maandenlang kiemkrachtig blijven [1] [2]. De rijkdom aan structuren kan dan verder toenemen en daarmee samenhangend de soortenrijkdom. Lopend van gebied naar gebied kunnen corridors gegraasd worden, waarlangs soorten zich kunnen verplaatsen. Schaapskuddes kunnen zo bijdragen aan de ecologische structuur van het landschap, zoals ze dat eeuwenlang gedaan hebben [3].

Een ander voordeel van het trekken en hoeden van een kudde is dat buiten de relatief korte begrazingsmomenten, er voldoende rust is voor bloei en zaadzetting. Plaatsen met bodembroeders kunnen vermeden worden.

Recent onderzoek uitgevoerd door Alterra in opdracht van het Ministerie van LNV naar de ecologische betekenis van schaapskuddes onderbouwt het hiervoor gaande nog eens. “De belangrijkste ecologische waarde van een gescheperde kudde is dat de herder de begrazing kan sturen, verspreiding van diasporen wordt bevorderd, verschraling kan plaats vinden en er wordt een functionele samenhang gecreëerd op landschapsschaal. In halfnatuurlijke landschappen heeft gescheperde beweiding meerwaarde boven standbeweiding”[4]

Niet op de laatste plaats heeft men met het opstarten van een begrazingsproject met de herder een gastheer in het terrein. De herder kan tekst en uitleg geven over het beheer en kan het middelpunt zijn van educatieve projecten. Tevens zorgt hij voor een stukje toezicht in het terrein. Een moderne 'scheper' moet vele goede eigenschappen in zich verenigen. Hij of zij moet verstand hebben van de natuur, begrijpen hoe het begrazingsbeheer werkt, verstand hebben van de dieren zelf en beschikken over goede communicatieve eigenschappen.